Jerzy Wojdacki - list pana Kazimierza Maliszewskiego

   Warszawa, 24.07.2007 r.

W zwi膮zku ze staraniami o uratowanie pomnika polskich patriot贸w powieszonych w 1942 roku przed Fabryk膮 Broni, pozwol臋 sobie przypomnie膰 pewne okoliczno艣ci egzekucji, a tak偶e posta膰 jednego ze straconych, 21-letniego Jerzego Wojdackiego (fot. ni偶ej), kt贸ry by艂 moim wujem. Sam pomnik ods艂ania艂a w 1981 roku, moja Matka, siostra Jerzego, Ma艂gorzata z Wojdackich Maliszewska, kt贸ra niestety ju偶 nie 偶yje.

Data egzekucji

W publikacjach dotycz膮cych egzekucji spotyka si臋 r贸偶ne daty, przypuszczalnie dlatego, 偶e egzekucje trwa艂y kilka dni. Moim zdaniem egzekucja przed Fabryk膮 Broni mia艂a miejsce 14. pa藕dziernika 1942 r. Tak g艂osi tablica umieszczona u st贸p pomnika, tak napisano na odwrocie fotografii z egzekucji, kt贸ra jest w posiadaniu mojej rodziny (Za艂. 1) i tak stwierdza 艣wiadectwo 艣mierci Jerzego Wojdackiego (Za艂. 2). W Za艂膮czniku 3 - kopii lokalnej gazety "呕ycie Robotnicze" z pa藕dziernika 1945 roku podano dat臋 13. pa藕dziernika, ale s膮dz臋, 偶e jest to pomy艂ka. W artykule "Rocznica" jest mowa o trzech egzekucjach: w dniach 12., 13. i 14. pa藕dziernika 1942, przy czym 14. pa藕dziernika (egzekucja przy szosie warszawskiej) nazywa si臋 dniem targowym. Jak 艂atwo sprawdzi膰, 15. pa藕dziernika 1942 roku wypada艂 w czwartek, a wi臋c to by艂 dzie艅 targowy - je偶eli zwyczaj, kt贸ry pami臋tam z lat 50-tych obowi膮zywa艂 i w czasie wojny (czego nie jestem pewien). W Za艂膮czniku 4 przytaczam z gazety "艢wit" z 14.10.1945 list臋 straconych i tam jest mowa o czterech egzekucjach: w dniach 12., 13., 14. i 15. pa藕dziernika 1942. Wtedy, zgodnie z pierwsz膮 gazet膮, ostatnia egzekucja by艂a w dzie艅 targowy 15.10, a przed Fabryk膮 Broni dzie艅 wcze艣niej. Data 14.10.1942 jest wymieniona tak偶e w Za艂膮cznikach 5 i 7.

Nie tylko pracownicy Fabryki Broni

W publikacjach gazetowych i internetowych typowo pisze si臋 o powieszonych pracownikach Fabryki Broni. Jest to du偶e uproszczenie. Tablica u st贸p pomnika m贸wi dok艂adniej o pracownikach Fabryki Broni "i innych zak艂ad贸w". 21-letni Jerzy Wojdacki nie by艂 pracownikiem Fabryki Broni. By艂 studentem, a dorywczo pracowa艂 w radomskiej Ubezpieczalni Spo艂ecznej (zob. Za艂. 3 i 4). Zatem omawiany pomnik to nie jest tylko sprawa Zak艂ad贸w Metalowych. To jest sprawa Miasta i Pa艅stwa.

"Narz臋dzia zbrodni"

W Za艂膮czniku nr 5-a,b,c przytaczam z radomskiej gazety "Super-Relaks" (dodatek "Super Relaks" do magazynowego wydania "Echa Dnia" - przyp. red.) z dnia 26.05.2001 roku artyku艂 pt. "Narz臋dzia zbrodni" Naoczny 艣wiadek opowiada o 呕ydach zmuszonych przez Niemc贸w do wykonania egzekucji. Nie chodzi oczywi艣cie o oskar偶anie 呕yd贸w. Egzekucja by艂a publiczna i przypuszczalnie wi臋cej ni偶 jeden widz zauwa偶y艂 udzia艂 呕yd贸w. Gdyby ten fakt uwa偶ano za istotny, z pewno艣ci膮 by to powtarzano i komentowano. Jednak moja Matka, kt贸ra patrzy艂a na powieszonych, zawsze m贸wi艂a, 偶e Jurka powiesili Niemcy. By膰 mo偶e nawet nie wiedzia艂a o udziale 呕yd贸w. Dzisiaj, gdy tak powszechnie oskar偶a si臋 Polak贸w o wsp贸艂udzia艂 w zag艂adzie 呕yd贸w, warto si臋 przyjrze膰 贸wczesnym niemieckim metodom.

Co robi艂 Jerzy Wojdacki w czasie okupacji i dlaczego zgin膮艂?

Niestety, dok艂adnie nie wiadomo. W Za艂膮cznikach nr 6 i 7 przytaczam dost臋pne sk膮pe informacje. S膮 to 艣wiadectwa Stanis艂awa Skonecznego, prze艂o偶onego mojego wuja w Organizacji Wojskowej PPS, do kt贸rej Jerzy Wojdacki nale偶a艂 ju偶 w listopadzie 1939 roku. Ta data 艣wiadczy o rodzaju socjalizmu tej organizacji, przynajmniej w tym okresie. Jak wiadomo, socjalizm sowiecki 艣ci艣le wsp贸艂pracowa艂 wtedy z niemieckim, zatem jest nieprawdopodobne, 偶eby organizacja wujka by艂a zale偶na od Moskwy. Zreszt膮, znaj膮c histori臋 mojej rodziny, w膮tpi臋, 偶eby wujek anga偶owa艂 si臋 z pobudek spo艂ecznych. By膰 mo偶e zadecydowa艂a przyja藕艅 z Aureli膮 (Lilk膮) Szostak, kt贸ra nale偶a艂a do tej偶e organizacji. W艂a艣nie w gabinecie kosmetycznym Szostak贸wny, w kt贸rym Niemcy urz膮dzili "kocio艂", wujek zosta艂 aresztowany. Oboje s膮 na tragicznej li艣cie (Za艂. 4). Bestialskie 艣ledztwo przeprowadzone przez radomskie Gestapo, zdaniem mojej Matki, z艂ama艂o wiele os贸b i st膮d by艂o wiele aresztowa艅. Z kolei Skoneczny w swym li艣cie (Za艂. 6) uwa偶a艂 egzekucje za odwet (a nie kar臋) Niemc贸w za akcj臋 w Ro偶kach, co wydaje si臋 potwierdza膰 okr膮g艂a liczba 50 straconych. Wtedy powody skazania poszczeg贸lnych os贸b mog艂y by膰 bardzo r贸偶ne. Pewne 艣wiat艂o na posta膰 mojego wujka rzuca przeznaczona dla m艂odzie偶y ksi膮偶ka El偶biety Jackiewiczowej pt. "Pokolenie Teresy". Jest ona zadedykowana m. in. Jerzemu Wojdackiemu. Opisano w niej tajne nauczanie w Radomiu w czasie ostatniej wojny, a tak偶e tragiczn膮 scen臋 przed Fabryk膮 Broni. Przynale偶no艣膰 wuja do OW PPS ma swoj膮 puent臋 w Za艂膮czniku nr 8. W 1950 roku Komisja Kwalifikacyjna przy WRN w Kielcach odebra艂a mojej babce prawo do uprzednio przyznanego zasi艂ku po straconym synu, poniewa偶 ten "nie zgin膮艂 jako cz艂onek demokratycznego ruchu podziemnego lub partyzanckiego"! Mama do ko艅ca 偶ycia by艂a tym oburzona i wspomina艂a przypadek swojego znajomego, kt贸ry otrzymywa艂 zasi艂ek za pobyt w obozie czy wi臋zieniu niemieckim, mimo 偶e, jak sam przyznawa艂, siedzia艂 tam za handel.

Jerzy Wojdacki by艂 poet膮!

I to nienajgorszym. Moja Matka wspomina艂a pisarstwo brata bardzo powa偶nie. R贸wnie偶 Stanis艂aw Skoneczny, sam pisarz i poeta, dedykuj膮c naszemu Jurkowi wiersz "Brzozy" (Za艂. 3), nazywa go poet膮. Niestety, w domowym archiwum zachowa艂o si臋 zaledwie kilka ca艂ych lub tylko fragment贸w wierszy wujka. Przytaczam je w Za艂膮cznikach 9(a,b), 10, 11(a,b,c) i 12. Na podstawie bardzo bladych wspomnie艅 tego, co m贸wi艂a Mama, przypuszczam, 偶e wujek m贸g艂 rozda膰 pewn膮 ilo艣膰 swych wierszy przyjacio艂om. Warto zwr贸ci膰 uwag臋 na wiek poety. W zachowanych wierszach nie ma 偶adnego odniesienia do wojny, nie ma aluzji do nienormalno艣ci czasu. Wydaje si臋 wi臋c, 偶e przynajmniej te wiersze powsta艂y przed wojn膮. Ale w 1939 roku Jerzy Wojdacki mia艂 18 lat! Je偶eli wi臋c takie wiersze napisa艂 tak wcze艣nie, to jakie by napisa艂, gdyby do偶y艂 trzydziestki? Dla por贸wnania (wieku, nie talentu!) - Mickiewicz napisa艂 "Od臋 do m艂odo艣ci" w wieku 22 lat, III Cz臋艣膰 "Dziad贸w" uko艅czy艂 w wieku 33 lat, a "Pana Tadeusza" w 35. roku 偶ycia. Mo偶na o tym duma膰 przy obliczaniu naszych strat wojennych.

Apel

Zwracam si臋 do wszystkich, kt贸rzy (chyba ju偶 tylko na podstawie wspomnie艅 starszego pokolenia) maj膮 jak膮kolwiek wiedz臋 o Jerzym Wojdackim, a zw艂aszcza jakikolwiek tekst przez niego napisany - o skontaktowanie si臋 za mn膮 pod numerem telefonu 0-22 659 27 11 lub e-mail maliszewski17@wp.pl. Szczeg贸lnie zale偶y mi na odnalezieniu wspomnianego w "Pokoleniu Teresy" zeszytu z wierszami Jerzego Wojdackiego. Zeszyt by艂 opatrzony tytu艂em "Navigare necesse est" (pocz膮tek 艂aci艅skiego przys艂owia "呕eglowanie jest konieczne, 偶ycie nie jest konieczne"). W ksi膮偶ce zacytowano fragment jednego z wierszy: "Twoje w艂osy jak burza, kt贸ra mnie w siebie zagarnia ...".

Kazimierz Maliszewski

Za艂膮cznik 1


Egzekucja 14.10.1942 r. przed Fabryk膮 Broni. Jerzy Wojdacki sz贸sty z lewej.

Za艂膮cznik 2


Jerzy Wojdacki (12.01.1921 - 14.10.1942) nale偶a艂 do pokolenia "Kolumb贸w".

Za艂膮cznik 3-a


Radomska gazeta wydana pomi臋dzy 10. a 12. pa藕dziernika 1945 r. Poeta Stanis艂aw Skoneczny dedykuj膮c wiersz "Brzozy" Jerzemu Wojdackiemu, nazywa go poet膮. Mylna data egzekucji - powinno by膰 14.10.1942.

Za艂膮cznik 3-b


"Kwadrat", wed艂ug relacji Ma艂gorzaty z Wojdackich Maliszewskiej, wprowadzi艂 jej brata Jerzego do konspiracyjnej Organizacji Wojskowej PPS. W tek艣cie jest wymieniony "Kalikst", przypuszczalnie ten sam, z kt贸rym Jerzy Wojdacki wsp贸艂pracowa艂 (zob. za艂. 6).

Za艂膮cznik 4


Tygodnik "艢wit" z 14.10.1945 r. Lista straconych we wszystkich egzekucjach w Radomiu i Ro偶kach. Jerzy Wojdacki i jego sympatia, Aurelia (Lilka) Szostak贸wna, zgin臋li razem, cho膰 nie w jednej egzekucji.

Za艂膮cznik 5-a,b,c


Radomska gazeta "Super-Relaks" (dodatek "Super Relaks" do magazynowego wydania "Echa Dnia" - przyp. red.) z 25.05.2001. Naoczny 艣wiadek opowiada o wykorzystaniu 呕yd贸w do wykonania egzekucji przed Fabryk膮 Broni.

Za艂膮cznik 6


Pisany w maju 1947 roku list Stanis艂awa Skonecznego do Wiktora Jezierskiego z Radomia (jak wynika z tre艣ci, wsp贸艂towarzysza PPS) dotycz膮cy podw艂adnego Skonecznego w OW PPS - Jerzego Wojdackiego.

Za艂膮cznik 7


Za艣wiadczenie Stanis艂awa Skonecznego o konspiracyjnej dzia艂alno艣ci Jerzego Wojdackiego.

Za艂膮cznik 8


Komisja Kwalifikacyjna przy WRN w Kielcach w 1950 roku odbiera Marii Wojdackiej zasi艂ek po synu Jerzym, poniewa偶 ten "nie zgin膮艂 jako cz艂onek demokratycznego ruchu podziemnego lub partyzanckiego".

Za艂膮cznik 9-a,b


Dwa podpisane wiersze Jerzego Wojdackiego.

Za艂膮cznik 10


Wiersz Jerzego Wojdackiego. U do艂u uci臋ty przy skanowaniu podpis autora.

Za艂膮cznik 11-a,b,c


Trzy, by膰 mo偶e niedoko艅czone, wiersze Jerzego Wojdackiego. Widoczne poprawki i warianty w nawiasach. Autor lekcewa偶y interpunkcj臋, m.in. znaki przeniesienia.

Za艂膮cznik 12


Wreszcie co艣 偶artobliwego. Jerzy Wojdacki nigdy nie by艂 stary.